Wat is inclusief communiceren?

Naar aanleiding van de Week Tegen Racisme & Discriminatie gaf ik in samenwerking met Stichting Inclusie en discriminatiebestrijding de workshop: Inclusief Communiceren aan inwoners van de gemeente Zoetermeer. “Je mag ook niets meer zeggen tegenwoordig!”, kreeg ik vaak als reactie toen ik vertelde over de workshop. Wat je ‘wel’ en ‘niet’ mag zeggen, daar gaat inclusief communiceren precies niet om. Het gaat wel om ruimte maken. In je koppie zeg maar. Dat je ontdekt met welke bril jíj communiceert en dat dat onbewust niet zo open en inclusief is. Dat het voelen van ongemak, jouw ongemak is en niet die van de ander. Dat je enkel door het stellen van vragen, ontdekt hoe iemand anders de situatie ervaart. En zo begrijp je beter wat je wel en niet kan zeggen..

In deze blog leg ik je verder uit wat inclusief communiceren is en wat het ook vooral niet is.

Waarom is inclusief communiceren belangrijk?

We leven in een superdiverse samenleving en binnen die diversiteit bestaat er diversiteit. Dat betekent dat verschillende identiteitselementen (gender, religie, seksuele geaardheid enz.) bij één persoon op verschillende manieren samenkomen. Vaak plaatsen we mensen in hokjes op basis van één identiteitselement en op die manier gaan we met elkaar om en hebben we er een mening over. Zo ontstaat er onbegrip en dat is de basis van uitsluiting en discriminatie. Inclusief communiceren is belangrijk om diversiteit te normaliseren. Het gaat erom dat je elkaar wílt begrijpen, ondanks dat je het wel/niet eens bent met elkaar. En om de ander met een compleet ander perspectief en bril te wíllen begrijpen, moet je een stapje terug doen. Erkennen dat je niet weet hoe de situatie voor de ander is, los durven laten, vragen stellen, je ongemakkelijk voelen en aandachtig luisteren.

Wat is inclusief communiceren?

Er bestaat (nog) niet echt een theorie van Inclusief Communiceren die allesomvattend is en altijd en overal geldt. Onderstaande definitie is daarom ook mijn visie op inclusieve communicatie, hierin heb ik verschillende elementen toegevoegd gericht op de persoonlijke communicatie die een belangrijke rol spelen. Komtie.. Echt.. Oké.. Nu! Inclusief communiceren is een benadering van communicatie waarbij zoveel mogelijk mensen worden gezien en gehoord, waarbij toegankelijkheid, verbinding en begrip worden nagestreefd. Het resultaat leidt tot positieve communicatie, vrij van stereotype. Daarnaast is het belangrijk om te realiseren dat inclusief communiceren geen automatisme is. Het is iets actiefs en een keuze. Jij neemt de verantwoordelijkheid om bewust te zijn van hoe jouw communicatie wordt beïnvloed door jouw (voor)oordelen en je zo (on)bewust mensen uitsluit.

Aangenaam, noem mij maar unconscious bias.

Stereotypen over (groepen) mensen die we vormen in onze onderbewustzijn, noemen we unconscious bias. Iedereen heeft onbewuste vooroordelen over mensen op basis van een groep waartoe ze behoren. Deze vooroordelen worden gecreëerd door onze neiging mensen op te delen in sociale categorieën en hier bepaalde eigenschappen aan te verbinden. Jup.. Iedereen.. Allemaal..

Oké.. probeer je nu eens iemand voor te stellen die eerder van werk gaat om de kinderen op te halen.. Welk beeld komt nu bij je op?

Misschien ben je bewust van je gedachten, door het lezen van deze blog. Maar weet dat bij het overgrote deel van de mensen, direct een vrouw in de gedachte opkomt. Dit is niet erg, maar kan doorwerken in onze communicatie. Zo krijgt een man die overwerkt de opmerking: ‘Jij zorgt goed voor je gezin!’. Een vrouw die overwerkt: ‘Moet jij niet naar huis om voor je kinderen zorgen?’. Subtiel, maar niet inclusief. Op deze manier wordt er vast gehouden aan een bepaald rollenpatroon en (indirect) gecommuniceerd dat vrouwen voor de kinderen horen te zorgen.

Vooroordelen, dus.

We hebben allemaal vooroordelen. Het is een gevolg van onze hersenen die dagelijks een overload aan informatie en indrukken verwerken en daarom gebruikmaken van snelkoppelingen en kortere wegen om ideeën te vormen over mensen. Deze indrukken hoeven geen weerspiegeling te zijn van de realiteit. En vaak vergeten we dat. In plaats van bewust te zijn van dit mechanisme, zodat we niet naar onze onbewuste vooroordelen gaan handelen, hebben we de neiging om te ontkennen dat we zo denken. We voelen ons anders aangevallen, bekrompen, seksistisch.. En als we het ontkennen.. dan is het er niet.. Alleen dan is er nog steeds onbegrip en blijven we communiceren met oogkleppen op. Erken dat dit mechanisme er is. Dan kan je bewust de resultaten van je eigen denken bevragen.

Wat is inclusief communiceren niet?

Uitgaan van onze vooroordelen en hiernaar handelen. Maar ook van alles roeptoeteren en dan snel erachter zeggen: ‘Maar dat vind ik, dat is gewoon mijn mening!’, is geen inclusieve communicatie. Dan neem je geen verantwoordelijkheid, maar ben je passief verstoppertje aan het spelen achter een aantal woorden. Daarnaast zijn er steeds meer organisaties inclusief aan het ondernemen. Ze bieden voordelen aan personen uit minderheidsgroepen, maar eigenlijk doen ze dit enkel om anderen te doen geloven dat ze eerlijk en inclusief te werk gaan. Vaak gaat dit gepaard met het gebruik van woorden als: ‘wij-zij’, ‘jullie’, ‘jouw mensen’. Overigens zie je deze communicatie ook vaak tussen collega’s. En dat is jammer, want op die manier blijf je afstand en spanningen creëren, doordat mensen zich buitengesloten voelen.

De positieve effecten van inclusieve communicatie.

Door inclusief te communiceren creëer je veiligheid, wederzijds begrip en verbinding. Individuen komen dichter bij elkaar, voelen zich goed, gezien en gehoord. En dat is de basis van een succesvolle relatie, ook zakelijk. Je communiceert zonder dat het gepaard gaat met negatieve vooroordelen of clichés. En dat leidt tot positieve communicatie. Je mag zijn wie je bent, zonder daar direct een uitsluitend oordeel over te krijgen. Op de werkvloer leidt het tot meer creativiteit, hechtere teams en meer loyaliteit naar de organisatie. Ook zorgt inclusieve communicatie voor meer plezier met collega’s en dat draagt weer bij aan het werkgeluk van de werknemers.

Wil jij ook dat werknemers elkaars leefwereld leren begrijpen? Dat de verschillen tussen hen erkend worden? En dat die verschillen geen belemmering vormen voor hen? Laten we samen de gesprekken voeren. Of ben je benieuwd hoe de workshop Inclusief Communiceren past bij jullie organisatie?